Bo możesz mieć wysoką samoocenę lub być bardzo pewna siebie, a przy tym mieć niskie poczucie własnej wartości i nadal nie czuć się ze sobą dobrze, odczuwając frustrację i niepokój. Jak to możliwe? Stanie się to jaśniejsze, gdy przeczytasz te historię…

Kamila pracowała w korporacji, najpierw na stanowisku specjalisty, a potem menedżera. Jej kompetencje były bardzo wysoko oceniane oraz nagradzane premiami. Była w firmie osobą szanowaną i docenianą, ze stażem ponad 10 lat. Miała wiele ciekawych pomysłów, które przedstawiała energicznie na różnych spotkaniach i zebraniach. Chętnie dzieliła się swoją wiedzą i doświadczeniem z innymi. Zarządzała kilkunastoosobowym zespołem, który pilnie wypełniał jej polecenia, a czasem zostawał nawet po godzinach, żeby dokończyć ważny projekt. Pomimo zajmowanego stanowiska i kreowanego zdecydowania w działaniu, w środku Kamila była zlęknioną, małą dziewczynką, która robiła wszystko, żeby zasłużyć na uznanie i nie popełnić żadnego błędu. Ambitnie podejmowała nowe projekty, żeby za każdym razem udowodnić innym, że jest kompetentna i wartościowa. Często nie dopuszczała pomysłów innych, z obawy przed tym, że mogą być lepsze od jej. Wszystko miało przebiegać tak jak ona to zaplanowała, a wszelkie odstępstwa od normy, czy opóźnienia skutkowały jej krytyką, czy uszczypliwościami. Okazywanie emocji było niedopuszczalne, bo zaburzałoby jej wizerunek profesjonalistki. Od dnia, w którym zatrudniono równoległego do jej pozycji menedżera, mającego rozwijać jedną z sekcji działu, jej efektywność i pewność siebie z każdym dniem coraz bardziej malały…

Choć w tej historii wszelkie podobieństwo do osób rzeczywiście istniejących jest przypadkowe, to obrazuje różnicę między samooceną, pewnością siebie a poczuciem własnej wartości. Jaką?

Samoocena stosunkowo łatwo podlega wahaniom i może różnić się w zależności od okoliczności oraz obszaru życia, gdzie np. pod kątem pracy mogę mieć wysoką samoocenę, ale już w obszarze dbania o gospodarstwo domowe – niską. Czasem oceniam siebie pozytywnie, a czasem negatywnie, co wynika ze stanu emocjonalnego w jakim się znajduję, kontekstu sytuacyjnego, poziomu zaspokojenia potrzeb, czy zachowania innych osób względem mnie.

Natomiast poczucie własnej wartości to względnie stały stosunek do samej siebie, kształtowany już od dzieciństwa, stworzony w oparciu o:

• czynniki wewnętrzne:

m.in. sposób doświadczenia sukcesów jak i błędów z przeszłości, porównanie swoich osiągnięć w stosunku do aspiracji, stopień realizacji własnych celów, stan emocjonalny;

• czynniki zewnętrzne:

m.in. akceptacja, uznanie i miłość ważnych osób, sytuacja rodzinna, przynależność do grupy i więź z grupą, status społeczno-ekonomiczny.

Poczucie własnej wartości to postawa akceptacji, zaufania i szacunku do siebie jako człowieka. Także wtedy, gdy szuka się własnej drogi, popełnia błędy lub straci dobra materialne, czy źródło dochodów.

Podsumowując, samoocena to uogólniony osąd na swój temat, zaś poczucie własnej wartości to stan psychiczny i przekonanie o tym, na ile jestem wartościowa.

Choć nie ma jednoznacznego stanowiska w zakresie odrębności obu tych pojęć, dlatego powszechnie przyjęło się używać ich zamiennie, to jednak bardzo bliskie jest mi podejście Dean’a i Naomi Tuttle (autorów książki o poczuciu własnej wartości u osób niewidzących), że poczucie własnej wartości wpływa na to, jaką samoocenę mamy, a nie odwrotnie. Tym bardziej, że w wielu publikacjach pada stwierdzenie, że poczucie własnej wartości wiąże się z pozytywną samooceną.

Jaki jest tego związek z pewnością siebie?

Wróćmy do historii Kamili. Kiedy osiągnęła stabilną i poważaną pozycję jako menedżer w korporacji, jej samoocena (przynajmniej w tym zawodowym kontekście) wzrosła, przekładając się na wzrost pewności siebie (jestem ekspertem i zarządzam zespołem samodzielnie). Jednak, gdy okoliczności się zmieniły (zatrudniono nowego menedżera do współpracy), jej samoocena wraz z pewnością siebie drastycznie spadły. Czy według Ciebie poczucie własnej wartości Kamili było dojrzałe?

To naturalne, że otrzymując nowe wyzwanie (tutaj współpraca z nową osobą w zarządzaniu zespołem), nasz poziom kompetencji na początku jest niski, co może chwilowo powodować efekt zaniżonej samooceny. Jednak przy stabilnym poczuciu wartości, Kamila zamiast obaw o swoją pozycję w firmie, mogłaby zacząć szukać innych rozwiązań, zdobywać nowe, potrzebne jej umiejętności lub wypracować zupełnie inny styl (współ)zarządzania. Korzystałaby z zasobów, które do tej pory zgromadziła (wewnątrz i na zewnątrz) w dążeniu do znalezienia porozumienia z nowym pracownikiem (a nie traktowania go jako konkurenta) i nie traciłaby wiary w siebie, bo w głębi serca czułaby, że jest wartościowa i nadal ma firmie wiele do zaoferowania.

To właśnie daje poczucie własnej wartości – trwały i mocny fundament psychiczny w sytuacji zmiany, niepewności, czy trudności. To baza, na której rozwija się stabilna, pozytywna samoocena, skutkująca dopiero wiarygodną pewnością siebie.

Co ciekawe, zjawiska te są ze sobą powiązane, bo z im większej liczby wyzwań wyjdziemy z pewnością siebie, sprostamy im – tym bardziej przyczyniamy się do wzmocnienia poczucia własnej wartości.

Podstawą przewidywania skutków podejmowanych wyzwań jest ocena własnych możliwości. Jak podaje dr hab. Bogusław Borys (z Zakładu Psychologii Klinicznej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego), jeżeli samoocena jest pozytywna, ale adekwatna, wówczas człowiek reaguje, nawet w trudnych sytuacjach, względnie spokojnie. Jeżeli samoocena jest zawyżona lub zaniżona, wówczas jednostka wykazuje zwiększone zapotrzebowanie na informacje potwierdzające własną wartość. Informacje pozytywne wywołują emocje mobilizujące do dalszego działania. Informacje negatywne lub brak jakichkolwiek informacji wywołuje lęk, przygnębienie, poczucie winy, zniechęcenie.

Poczucie własnej wartości wiąże się z dobrym samopoczuciem. Jest też czynnikiem niwelującym negatywne skutki stresu. W badaniach prowadzonych w tym zakresie zwraca się również uwagę nie tylko na poziom poczucia własnej wartości, ale również na jego stabilność. Wysokie, lecz niestabilne, poczucie własnej wartości powoduje często negatywne reakcje emocjonalne. Wyzwala gniew, wrogość. Jest to przejaw tak zwanego kruchego poczucia własnej wartości, co niejednokrotnie prowadzi do utraty zdrowia[1].

Co możesz zrobić już teraz, żeby zadbać o swoje zdrowie i wzmocnić poczucie własnej wartości?

1. Poznaj i zaspokój swoje potrzeby psychiczne (rozmowy, bycia wysłuchaną i zrozumianą, bliskości, samotności, etc.), co przełoży się na wzrost odczuwania pozytywnych emocji.
2. Ustal swoją hierarchię wartości, którą będziesz się kierować w życiu i na jej podstawie podejmować decyzje.
3. Wspieraj swoją wiarę w siebie poprzez docenianie swoich osiągnięć i przypisywanie ich przyczyn głównie sobie, a nie czynnikom zewnętrznym.
4. Dostrzeż swoje dobre cechy, talenty i kompetencje – korzystaj z nich i traktuj używanie ich jako swoje powołanie, eksponuj je tam, gdzie to możliwe (jeśli masz trudność w określeniu swoich mocnych stron, wypełnij 1-2 kwestionariusze jak np. DISC, FRIS, czy Gallupa, po których otrzymasz obszerny raport, a dla szerszego zrozumienia siebie, warto też omówić wyniki na konsultacji/ coachingu ze specjalistą).
5. Wyznacz sobie ambitne cele i dąż na różne sposoby do ich realizacji, traktując przeszkody jako test swojej wytrwałości i determinacji.

Jeśli chcesz poznać, czym charakteryzuje się niskie i wysokie poczucie własnej wartości – POLEĆ/ SKOMENTUJ ten wpis, a przygotuję na ten temat osobny artykuł J

[1] Zasoby zdrowotne w psychice człowieka, dr hab. Bogusław Borys, W: Forum Medycyny Rodzinnej 2010, vol. 4, no 1, 44–52.