Strata rozumiana jest w psychologii nie tylko jako śmierć osoby bliskiej, ale dotyczy także innego rodzaju utrat, których w życiu każdy z nas doświadcza i które są nieuchronne. Mam tu na myśli np. rozstania z partnerami, utratę czegoś ważnego np. pracy, pozycji zawodowej, majątku. Każda z nich jest bolesna i po każdej możemy przechodzić żałobę. Im więcej i w bardziej nieprzewidywalny sposób tracimy, tym większy ból i tym trudniej stratę zaakceptować. 

Każda strata wymaga dostosowania do zmiany, a więc przekształcenia mapy naszego dotychczasowego świata, na której zwykle znajdują się najważniejsze punkty, drogowskazy wyznaczające naszą codzienność i dające jednocześnie poczucie bezpieczeństwa. Kiedy część mapy ulega zniszczeniu na skutek rozstania, śmierci lub straty czegoś ważnego nasze życie ulega dezorganizacji, a my potrzebujemy czasu, by tę mapę zrekonstruować, co stanowi odzwierciedlenie procesu przeżywania i zakończenia żałoby.

Czym jest i jak przebiega proces żałoby?

Przeżywanie żałoby jest procesem długotrwałym. Nie bez powodu wiemy, że żałoba w naszej kulturze trwa rok, choć wiele osób potrzebuje więcej czasu, by pogodzić się z utratą. Uznaje się, że w niektórych przypadkach proces ten może trwać nawet do 3 lat.  

Pierwszy etap żałoby wiąże się z często z przeżywaniem szoku, niedowierzania, nieprzyjmowaniem do wiadomości tego, co się stało. Po tej fazie, która zwykle nie jest długa, przychodzi czas na doświadczanie bólu, samotności, tęsknoty, przygnębienia, a także lęku (jak sobie poradzę sama?) oraz złości, a często także obwiniania siebie, osoby zmarłej lub innych. Warto wiedzieć, że w początkowych etapach po stracie możemy odczuwać różnego rodzaju dolegliwości np. osłabienie, brak apetytu, trudności w koncentracji, ataki paniki. Możemy także mieć poczucie, że widzimy lub słyszymy utraconą osobę. Nie trzeba się wówczas martwić, że mamy urojenia – to naturalna reakcja naszej psychiki.

Żałoba dobiega końca, kiedy zaczyna się stopniowa adaptacja do życia bez utraconej osoby, zmiana sposobów zachowania, wchodzenie w nowe związki i nowe rodzaje aktywności. 

Po co w ogóle przeżywać żal po stracie? Przejście przez pełen proces żałoby ma bardzo ważne znaczenie dla naszej psychiki. Stłumione cierpienie po stracie kotwiczy nas w przeszłości, odcina od przeżywania pozytywnych emocji, czerpania radości z życia w teraźniejszości. Sprawia też, że trudniej nam kochać bliskich, być z nimi tu i teraz. Nieodżałowana strata powoduje więc, że utykamy gdzieś w przeszłości, cierpimy często i my, i Ci, którzy nas otaczają. 

Jak możesz pomóc sobie w przejściu przez żałobę:

• Zaakceptuj wszystkie emocje, które się pojawiają. Niezależnie od etapów żałoby, o których pisałam wyżej, każdy z nas jest inny i każdy z nas może przechodzić przez proces żałoby na swój sposób. Emocje i stany, które pojawiają się w tym czasie są wypadkową naszych indywidualnych predyspozycji, sposobów radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, ale też wagi straty, którą ponieśliśmy. 
• Otwórz się w tym trudnym okresie na wsparcie, przyjmuj wyrazy współczucia, pozwól ze sobą być. Pamiętaj, że smutku, żalu, lęku nie trzeba chować i przeżywać w samotności. 
• Masz prawo doświadczać złości, również na osobę, która odeszła. Wbrew tendencji do idealizowania i tradycji niemówienia źle o zmarłych warto pamiętać, że odszedł z tego świata człowiek, a ludzie nie są ideałami – mają zalety, ale i wady, czasem nawet krzywdzą… wówczas ich odejście będzie wiązało się z ulgą.
• Temat straty nie może stać się tematem tabu, choć może to być trudne, staraj się mówić o osobie, która odeszła. Zastanów się, jak ważna była dla Ciebie, jakie miejsce zajmowała w twoim życiu? Pobądź ze swoim smutkiem. Smutek sprzyja refleksji – pomyśl o tym, co realnie straciłaś, jak ta strata przekłada się na Twoje codzienne życie. Pozwól sobie na płacz, kieruj całą uwagę na to, co odczuwasz. Pozwól temu płynąć, nie zatrzymuj tego w sobie, nie tłum, ani nie spychaj gdzieś głęboko.
• Kiedy najtrudniejsze emocje nieco się wyciszą spróbuj poszukać w swoich zasobach sposobów radzenia sobie z wcześniejszymi różnorodnymi stratami (strata kogoś z rodziny, zwierzaka, rozstanie). Przypomnij sobie, co wtedy pomogło Ci przejść przez stratę. Może masz w pamięci jakąś sytuację rodzinną lub osobę, która może być dla Ciebie wzorem radzenia sobie w sytuacji straty? Może pamiętasz jakieś słowa, które były wtedy szczególnie wspierające? Spróbuj stworzyć nowy sposób myślenia o stracie i jej przeżywania.
• Domknij symbolicznie relację z utraconą osobą – jeśli mimo upływu czasu czujesz, że emocje nadal zalegają, wciąż coś jest niewypowiedziane, coś zaprząta Twoje myśli, możesz wybrać fotografię lub pamiątkę po straconej osobie, która pozwoli ci dotknąć tego, co nadal jest trudne. Jeśli nie zdążyłaś załatwić czegoś osobiście, pożegnać się, wybaczyć, przeprosić – napisz do niej list.  Możesz go odczytać np. nad jej grobem bądź w miejscu, które było dla niej lub dla Was ważne.
• Spójrz na stratę i przemijanie z szerszej perspektywy. Zwróć uwagę na rytm życia i śmierci widoczny w przyrodzie. Zastanów się, jak poniesione wcześniej straty ukształtowały Cię, jak wpłynęły na to kim jesteś i gdzie jesteś w życiu? Może przeżywana właśnie strata otwiera nowy rozdział w twoim życiu?
• Stopniowo wracaj do normalnego życia. Zadaj sobie pytanie: czy w przeżywaniu żalu jestem już w momencie, w którym mogę zadecydować, dokąd teraz chciałabym pójść? Czy unikam podjęcia decyzji o powrocie do życia? To, jak uporasz się ze swoim cierpieniem, jest w twoich rękach.
• Dokonaj obrzędu rozstania – np. przez rozdanie rzeczy należących do bliskiej zmarłej osoby, świętuj uroczystości związane z jej urodzinami, rocznicy śmierci.

Jak wspierać osobę w żałobie? W pierwszym chwili najbardziej potrzebne jest wsparcie logistyczne, organizacyjne, potem natomiast towarzyszenie, bycie obok, rozmowa, słuchanie bez oceniania. Bezcenne jest przyjmowanie emocji osoby w żałobie, wspieranie przy rekonstruowaniu jej mapy świata, nadawaniu znaczenia tej stracie.  Pamiętaj, aby nie dawać rad, jeśli nie wiesz, czego potrzebuje osoba w żałobie, po prostu zapytaj, jak możesz pomóc. Towarzyszenie w żałobie to trudne zadanie, często możesz się czuć bezsilny i przytłoczony ogromem cierpienia.  

Kiedy szukać profesjonalnego wsparcia w żałobie? Żałoba jest procesem okupionym ogromnym cierpieniem, ale też takim, przez który większość osób przechodzi w sposób naturalny. Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy należy zgłosić się po profesjonalną pomoc. Po pierwsze wtedy, gdy nie masz nikogo, kto towarzyszyłby ci w przejściu przez stratę.  Ponad to, jeśli obserwujecie u siebie (lub kogoś bliskiego, kto doświadczył straty):

• Przedłużające się otępienie i pustkę, brak emocji;
• Silne, utrzymujące się długo emocje, uniemożliwiające powrót do codziennego funkcjonowania;
• Uciążliwe dolegliwości fizyczne, bezsenność i/lub koszmary;
• Utrzymujące się problemy z koncentracją lub pamięcią;
• Nadużywanie alkoholu, środków psychoaktywnych, leków;
• Myśli samobójcze

U kogo szukać pomocy: psycholog, psychoterapeuta, psychiatra, fundacje i organizacje zajmujące się wspieraniem osób w żałobie prowadzące grupy wsparcia, telefony zaufania.